Bourgonjetoren

Zutphen was in de 15e eeuw betrokken bij de Gelders-Bourgondische oorlogen. De hertogen van Bourgondië streefden er al een eeuw naar alle Nederlandse gebieden te veroveren.

Gelre en Zutphen waren de laatste gewesten die ze wilden veroveren en waren moeilijk in handen te krijgen. Om zich tegen de Bourgondiërs te verdedigen bouwde Zutphen deze toren en daarom heeft deze de naam Bourgonjetoren gekregen.

In onze streken werden in de 15e eeuw voor het eerst kanonnen gebruikt bij oorlogsvoering. Om de vijand af te schrikken en de haven te verdedigen werd de toren gebouwd en met kanonnen uitgerust. De toren verrees op de plek van de oude Veerpoort, die dus eerst werd afgebroken. De bouw duurde slechts een jaar. De aansluitende stadsmuur, die nu nog zichtbaar is naast de toren, is ongeveer 200 jaar ouder. Als je naar de toren kijkt zie je drie schietgaten op de begane grond en vijf op de eerste verdieping. Achter de gaten stonden kanonnen. Zo konden ze van een flinke afstand in verschillende richtingen de vijand bestoken. Maar de vijand zou natuurlijk proberen deze toren te verwoesten om de Zutphense kanonnen tot zwijgen te brengen. Dat zou de vijand ongetwijfeld doen door er met zijn eigen kanonnen op te schieten. Om die reden is de muur van de toren uitzonderlijk dik, wel 4 meter. Je moest wel erg zwaar geschut hebben om die kapot te krijgen. Nu zie je een grasveld rond de buitenkant van de toren, maar dat was vroeger niet zo. In de tijd dat de toren werd gebouwd lag daar een brede, met water gevulde gracht.

De Martinetkoepel

In 1741 woonde baron Van Heeckeren in het grote huis ‘t Waliën achter de toren. Omdat de toren geen militair nut meer had, kreeg hij toestemming er een theekoepeltje op te bouwen. De baron kon daar thee drinken met prachtig uitzicht over de IJssel. Omstreeks 1770 was dominee Martinet predikant in Zutphen. Naast dominee was hij ook natuurkundige en opvoedkundige. Van de baron mocht hij het koepeltje gebruiken om rustig aan zijn boek te schrijven. Hier schreef hij zijn ‘Katechismus der Natuur’, een boek dat in vele talen werd vertaald en lang als schoolboek werd gebruikt. De theekoepel is naar hem vernoemd en heet sindsdien de Martinetkoepel. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers het huis Waliën, dat toen als kazerne werd gebruikt, opgeblazen. Het huis werd vernietigd, het theekoepeltje werd beschadigd, maar de Bourgonjetoren heeft het 20e-eeuwse geweld moeiteloos doorstaan. Tegenwoordig is er in de toren een architectenbureau gevestigd.

Het kanon

Een geschutstoren zonder geschut is niets, dus er moesten ook kanonnen komen. Het grootste kanon werd besteld in Xanten, vlak over de grens in Duitsland, aan de rivier de Rijn. Het kanon was vijf meter lang en woog met onderstel meer dan 10.000 kilo. Een wel uitzonderlijk groot kanon! Het werd per schip over de Rijn en de IJssel naar Zutphen vervoerd. Men bestelde een passende kogel in Keulen en kocht er tegelijk de gietmal bij om zelf in Zutphen meer van dit soort kogels te kunnen gieten. Toen het kanon en de kogel in Zutphen waren afgeleverd, moest er natuurlijk ook een keer mee geschoten worden. In de Zutphense archieven lezen we over een feestelijke bijeenkomst na het eerste kanonschot, waarbij na afloop 14 quarten (= 28 flessen) wijn werden gedronken in het Wijnhuis. Daarna nuttigden 61 man een feestmaal in de gildetaveerne van de ‘sciplude’ (schippers) in de Barlheze. Dit straatje bestaat nu nog steeds. Voor zover bekend heeft men het grote kanon nooit echt gebruikt. Toen hertog Karel de Stoute van Bourgondië in 1473 Gelre uiteindelijk veroverde, was de strijd al beslist voordat zijn troepen bij Zutphen waren. De hertog was wel onder de indruk van het kanon. Hij heeft het in beslag genomen en er zijn halfbroer David, die bisschop van Utrecht was, nog mee bedreigd. Niemand weet precies wat er daarna met het kanon gebeurd is. De inwoners van Zutphen hebben het in ieder geval nooit meer terug gezien.

Voor meer informatie:

Het Torenproject is een publicatie van de Werkgroep Bouwhistorie, onderdeel van de Historische Vereniging Zutphen.

Voor meer informatie: www.historiezutphen.nl www.zutphenopdekaart.nl www.regionaalarchiefzutphen.nl